Over verslaving, herstel en behandeling

Feiten en cijfers

Kenmerken van verslaving – DSM-V-criteria

1. Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan je van plan was;
2. Meerdere mislukte pogingen om te minderen of stoppen;
3. Het gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd;
4. Sterk verlangen om te gebruiken;
5. Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis;
6. Blijven gebruiken, ondanks de problemen die het op relationeel vlak oplevert;
7. Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk;
8. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt;
9. Doorgaan met gebruiken ondanks de wetenschap dat het lichamelijk of psychische problemen met zich meebrengt of verergert;
10. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen;
11. Het optreden van onthoudingsverschijnselen.

Statistieken verslaving

Ongeveer tien procent van de wereldbevolking is verslaafd. Dat aantal is al jaren min of meer stabiel. In Nederland komt dat neer op ongeveer 1.7 miljoen mensen. Het aantal mensen dat behandeling zoekt voor hun verslaving, ligt een stuk lager. Slechts vier procent van het aantal verslaafden in Nederland zoekt hulp om in herstel te gaan.

Welke (verslavende) middelen zijn het schadelijkst?

In 2009 heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) negentien genotmiddelen geschikt naar schadelijkheid. De middelen zijn beoordeeld op acute toxiciteit, chronische toxiciteit, verslaving, individuele sociale schade en sociale schade voor de bevolking. Dit leverde een wisselende top drie op:

Acute toxiciteit
Heroïne
Crack
Methamfetamine

Chronische toxiciteit
Tabak
Crack
Alcohol

Verslaving
Heroïne
Crack
Tabak

Individuele sociale schade
Crack
Heroïne
Alcohol

Sociale schade bevolking
Alcohol
Tabak
Crack

Conclusies onderzoek

Conclusie van de onderzoekers was onder andere dat alcohol, tabak, heroïne en crack het hoogst scoorden op totale schadelijkheid, en dat alcohol en tabak, hoewel geclassificeerd als legale drugs, schadelijker werden beoordeeld dan veel van de illegale middelen uit het onderzoek.

Medicijnverslaving – Benzodiazepinen

Een verslaving die vaak over het hoofd gezien wordt is de verslaving aan slaap- en kalmeringsmiddelen (medicijnverslaving). Na zo’n zes weken gebruik van benzo’s treedt er gewenning op en groeit het risico op verslaving. Toch zijn er in Nederland zo’n 400.000 mensen die deze middelen vaak al jarenlang dagelijks gebruiken. Dat zijn alleen de geregistreerde gebruikers; het is niet bekend hoeveel mensen benzodiazepinen op de zwarte markt kopen. Meer dan de helft van deze gebruikers zou ouder dan 65 jaar zijn. Het risico dat deze groep een valpartij maakt, neemt bij benzodiazepinengebruik toe tot zo’n 45%.

Van die 400.000 gebruikers is volgens verslavingsarts en wetenschappelijk onderzoeker Erik Paling (NISPA) min of meer de helft verslaafd. Paling doet onderzoek naar de toepassing van het medicijn flumazenil om het afbouwen van benzodiazepinen makkelijker te maken.

Behandelmethodes verslavingszorg

Er zijn verschillende manieren om een verslaving te laten behandelen. Bewezen het meest effectief zijn cognitieve gedragstherapie en het 12 stappen Minnesota model. Het 12 stappenmodel bestaat uit twaalf vaststaande stappen die iemand die verslaafd is zou moeten doorlopen om goed in herstel te komen. Met dit model wordt in diverse verslavingszorginstellingen, waaronder ook SolutionS, gewerkt. Deze beide behandelingen worden zowel ambulant als klinisch toegepast, en soms in het buitenland.

Het is lange tijd gebruikelijk geweest om een behandeling te richten op harm reduction, waarbij elke vermindering van middelengebruik wordt aangemoedigd. Tegenwoordig, en ook binnen de 12 stappen, licht de nadruk op abstinentie, het volledig stoppen met het gebruiken van het middel en alle andere middelen eromheen.

Zelfhulpgroepen en ervaringsdeskundigheid

Zelfhulpgroepen nemen een steeds prominentere rol in binnen de verslavingszorg. De effectiviteit daarvan is evidence based. Misschien wel de bekendste zelfhulpgroep ter wereld zijn de Anonieme Alcoholisten (AA). De AA bestaat al sinds 1935 en is opgericht in Amerika. Geschat wordt dat er momenteel ruim 100.000 besloten gespreksgroepen zijn in 150 landen. Naast de AA bestaan verschillende aftakkingen die met hetzelfde model, zoals de Narcotics Anonymous (NA)) en de Gamblers Anonymous (GA).

Ook is gebleken dat de inzet van ervaringsdeskundigheid in de verslavingszorg effectief is. Daarom wordt steeds vaker gebruik gemaakt van mensen die zelf in herstel zijn van een verslaving, die daarnaast een opleiding hebben gevolgd.

Oorzaken verslaving

Over de oorzaken van verslaving zijn de meningen de afgelopen decennia verdeeld geweest:

1890- het moreel model: verslaafde mensen waren zwakke types zonder ruggengraat;
1920- het farmacologisch model: alcohol was de boosdoener, iedereen kon eraan ten prooi vallen. Resulteerde o.a. in de “drooglegging” in de jaren twintig;
1970- het biopsychosociale model: een verslaving is een wisselwerking tussen een biologische kwetsbaarheid, psychologische ontwikkeling en de sociale omgeving;
2010- het hersenziektemodel: meer aandacht voor het genetische aspect en de gedachte dat verslaving als hersenziekte gezien zou moeten worden.

Hardnekkig stigma

In 2015 promoveerde Leonieke van Boekel op stigma op verslaving aan de Universiteit van Tilburg. Dat onderzoek wees uit dat dit stigma hardnekkiger is dan bij andere psychische aandoeningen. Vooral de algemene bevolking denkt nog erg stigmatiserend over verslaving. Zij zien verslaving niet als ziekte, maar als karakterzwakte. Een Duitse studie uit 2011 wees uit dat 54 tot 60 procent van de ondervraagden een verslaving als iemands eigen schuld zag. Kwaliteitsontwikkeling GGZ ziet als oplossingen: voorlichting, een open dialoog en het inzetten van rolmodellen.

Tekst: Marloes Leezer